Op een donderdagmiddag spreken wij Gaston Franssen in zijn kantoor in het PC Hoofthuis, met fraai uitzicht over de Singel. Ons gesprek gaat over het thema van de Boekenweek 2020: rebellen en dwarsdenkers. Franssen is gekozen als een van de gezichten voor de posters voor het U-Bal dat op vrijdag 13 maart de Boekenweek afsluit met een podium gevuld met literaire en muzikale optredens.

Dwars denkende letterkundige

Gaston Franssen is universitair docent moderne Nederlandse letterkunde aan de UvA. Zijn focus ligt bij de hedendaagse literatuur en cultuur. Hij heeft uiteenlopende artikelen gepubliceerd, over schrijverschap tot therapeutische fictie en fictie als therapie, tot celebrity en fandom. Toen hij voor de posters voor het U-Bal gevraagd werd, kwam dat voor hem als een grote verrassing, “zo’n rebel ben ik helemaal niet!”.

Toch kunnen we Franssen op zijn minst een dwars denkende letterkundige noemen. Zijn recente onderzoek naar celebritycultuur, bijvoorbeeld zijn artikel over Demi Lovato die haar platform inzet voor meer aandacht voor mentale gezondheid, is zeker geen alledaags onderzoeksgebied voor een letterkundige. Het is door dit soort onderzoek dat hij op de poster voor het U-Bal belandde. Zijn gezicht beplakt met verzamelplaatjes van filmsterren uit de jaren 50, “een soort celebrityhelm” zegt hij met een glimlach.

Beroemdheden

Franssens recente belangstelling voor celebrity’s is een voortvloeisel uit zijn interesse in het schrijverschap. Hij is nieuwsgierig naar wat iemand een schrijver maakt. Wanneer kan iemand zich een schrijver noemen? En hoe komt het dat een schrijver een beroemde schrijver wordt? Zijn zoektocht naar het antwoord op deze vragen bracht hem uiteindelijk bij onderzoek naar de specifieke bewondering van celebrity’s. “Beroemdheden zijn er altijd al geweest”, vertelt Gaston Franssen. “Alexander de Grote, Erasmus, Goethe hadden ook allemaal al fans.” Maar sinds de jaren 50 en 60 is door de mediarevolutie de aandacht voor beroemdheden veel groter geworden en veel meer wijdverspreid. De cyclus van het bekend worden en weer vergeten zijn, is korter geworden.

Tegenstrijdigheid

Franssen schreef in 2018 een artikel over de representatie van Haruki Murakami, een tweede voorbeeld van een beroemde schrijver die zichzelf als een loner ziet en met dat imago speelt: “Hij gebruikt dat loner zijn om zichzelf te presenteren door onder andere te benadrukken dat hij niet van kliekjes houdt en zich liever niet in literaire kringen begeeft.”

‘Het klinkt bijna als een paradox, dat iemand die buiten de maatschappij staat, toch een boek kan schrijven dat goed wordt verkocht in diezelfde maatschappij. Hoe ziet u dat?’ Franssen is het daarmee eens: “Dat is zeker tegenstrijdig, want iemand die écht rebels is en dwars denkt zou niet gelezen worden. Je ziet ook aan het feit dat er veel verschillende namen genoemd worden naar aanleiding van het onderwerp van de Boekenweek dat het een vrij onduidelijk concept is. Misschien is die rebellie onder schrijvers met name een geliefd imago en valt het in de realiteit wel mee.”

Franssen legt dit als volgt uit: “Je kunt niet zomaar in een vacuüm dwars denken. Je moet altijd tegen iets anders dwars denken.” Dat kunnen voor verschillende schrijvers verschillende dingen zijn bijvoorbeeld op politiek gebied maar ook op de markt, doordat je ervoor kiest om alleen live je poëzie voor te dragen. Deze verklaring past ook bij Gaston Franssen zelf, aangezien hij zich buiten niet-typisch-letterkundige-activiteiten geen echte rebel vindt.

Betekenis

De tegenstrijdigheid van een rebelse schrijver zijn, die buiten de maatschappij staat, maar toch gelezen wordt door velen zou ook kunnen liggen bij wat je precies onder een dwarsdenker en een rebel verstaat. Franssen omschrijft het dwarse denken als volgt: “Voor mij betekent dwars denken het oog hebben voor associaties met, relaties tussen, of invulling van datgene wat je zeker dacht te weten, die onzekerheden accepteren en de complexiteit daarvan niet te reduceren maar juist uit te vergroten.” Hiermee bedoelt hij met name dat het als wetenschapper van belang is in te zien dat wat je zeker dacht te weten helemaal niet zo hoeft te zijn en dat dat is wat een denker dwars maakt.

Tekst: Mayla Kersten